Voor de getrainde Romeinse soldaten was het een dagmars van het fort in Woerden naar het fort in Zwammerdam. De wandelaar die voor zijn plezier de noordgrens van het Romeinse
Rijk (limes) wil verkennen, heeft geluk. De Romeinen bouwden tussen
Woerden en Zwammerdam, in het huidige Bodegraven, een klein fort.
Daardoor is de route goed in tweeën op te delen.
Het vertrekpunt van de route ligt aan de Hoogewoerd in Woerden. Precies op die plek werd in het jaar 40 na Christus een Romeins fort of castellum gebouwd. Het was een van de vele verdedigingswerken waarmee de Romeinen de noordgrens van hun Rijk verdedigden, langs de oever van de Rijn of, in het Latijn, Rhenus. Het fort heette Laurium en had net als de meeste andere forten vier poorten waardoor twee hoofdwegen elkaar kruisten, en wachttorens op verschillende punten.
Legerweg
Wandel vanaf het Kerkplein via de haven in westelijke richting naar de zuidkant van de Oude Rijn. Hier liep de limes; de sterke verdedigingslinie van kleine en grote forten die van het huidige Xanten in Duitsland via Nijmegen naar Katwijk liep. Ook de legerweg, de heerbaan, die de forten met elkaar verbond, was onderdeel van de limes. In totaal legden de Romeinen van Xanten naar Katwijk zo’n 268 kilometer weg aan.
Rhenus
Waar de rivier verbreedt en een sterke bocht zuidwaarts maakt vormen de stenen letters Laurium de moderne westelijke toegangspoort tot het oude fort. De Romeinse Rhenus slingert zich voort in de richting van Bodegraven, door Nieuwerbrug en langs Fort Wierickerschans, een verdedigingswerk uit een heel andere periode in de geschiedenis. Verderop, in Bodegraven, verlaat u de Oude Rijn voor een uitstapje naar het nieuwe Limespark. In dit park laten een informatiepaneel en de houten afwerking van het voetpadpad zien hoe de Romeinse grensweg zo’n 2.000 jaar geleden werd gebouwd. Het was een fraai staaltje van high tech bouwkunst, want op de drassige oevers moest de grindweg met plaggen en houten palen worden gestut.
Castellum Bodegraven
Keer terug naar de Oude Rijn en wandel over het jaagpad naar het sluisje in het centrum van Bodegraven. Ga daar linksaf naar het Willemsplein. Op dit punt en iets verderop langs de Oud Bodegraafseweg zijn door archeologen de funderingen gevonden van een houten poortgebouw en delen van een aarden verdedigingswal. In Bodegraven bouwden de Romeinen een klein extra fort, omdat daar een veenriviertje uitmondde in de Rijn. Om die plek goed te kunnen verdedigen verrees hier tussen 61 en 69 na Christus het castellum van Bodegraven. Even verder, rechts om de hoek van de Oud Bodegraafseweg en de Van Tolstraat, staat een informatiepaneel over de Romeinse aanwezigheid in Bodegraven.
Soldaten
Op het Willemsplein herinnert een replica van een soldatenhelm aan de bewoners van het castellum. De Romeinen waren de eersten met een echt beroepsleger waarin niet alleen echte Romeinen dienst namen/vochten, maar ook Spanjaarden en andere inwoners van het Romeinse Rijk. Dat weten we omdat aan de Oud Bodegraafseweg een vloektablet is gevonden met de namen van soldaten van een Spaans garnizoen. Iemand heeft het ongeluk over ze af willen roepen door hun namen in lood te krassen.
Nigrum Pullum
Keer terug naar de Oude Rijn voor het laatste deel van deze wandeling naar Zwammerdam. In Zwammerdam zijn op het terrein van Landgoed Hooge Burch de contouren van een castellum te zien, gemarkeerd in het gras. Het fort, dat Nigrum Pullum (zwarte aarde) moet hebben geheten, is het kleinste langs de limes in Nederland. Het is gedeeltelijk opgegraven tussen 1966 en 1971, waarbij ook zes scheepswrakken uit de Romeinse tijd zijn gevonden. Net als op veel andere plaatsen wordt ook hier de komende jaren hard gewerkt aan het zichtbaar maken van de limes. De aanleg van nog drie belevingspoorten is onderdeel van een project om het Romeinse fort te verbeelden.
Wie nog geen genoeg heeft van de limes, vindt hiernaast/hieronder/op deze pagina nog enkele ideeën voor limes-uitstapjes in Bodegraven-Reeuwijk en omgeving.
Beleef de limes
Wandeling
De wandelroute van Woerden naar Bodegraven en Zwammerdam is in het totaal circa 15 kilometer. Startpunt: Hoogewoerd, Woerden. Tussenstop: Willemsplein, Bodegraven. Eindpunt: Spoorlaan, Zwammerdam. Wie een smartphone heeft, scant onderweg de QR-codes bij de vindplaatsen.
Woerden
Parkeergarage Castellum in Woerden is een drive-in museum. Hier zijn de archeologische vondsten van het Romeinse Laurium te bekijken. Bovengronds is de omtrek van het oude castellum in de bestrating van het Kerkplein te zien.
Vanuit de haven die in Woerden vaart in de zomermaanden een replica van een Romeins vrachtschip,
Per Mare ad Laurium. Het originele schip, De Meern 1, is te zien in
Castellum Hoge Woerd in Utrecht.
Bodegraven
De Romeinse helm die in Bodegraven is gevonden, is één van de pronkstukken van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Informatie: http://www.rmo.nl. Een replica is te zien op het Willemsplein in Bodegraven.
Het vloektablet waarmee soldaten in Bodegraven vervloekt werden, is te zien in het Nijmeegse
Museum Het Valkhof.
Zwammerdam
Een replica van een scheepswrak dat in Zwammerdam is opgegraven is te bezichtigen in het Archeon in Alphen aan den Rijn.
De wandeling langs de Romeinse limes beschreef ik voor de recreatiekrant 'Eropuit in Bodegraven-Reeuwijk' op verzoek van de Praktijk voor Plattelandsontwikkeling. De wandeling is
15 kilometer en voert van Woerden, via Nieuwerburg en Bodegraven, naar Zwammerdam.